ورود پارسی ها به انشان/ پارسه و ارتباط گسترده آنان با ساکنان عیلامی این سرزمین در جنوب غرب ایران باعث نفوذ فرهنگ و تمدن عیلام در فرهنگ و تمدن هخامنشی به ویژه در زمان کوروش دوم و کمبوجیه دوم شد. به علاوه، ادعاهای کوروش در استوانه مشهور خود به زبان بابلی که خود و اجدادش را پادشاهان انشان معرفی می کند و ذکر نکردن نام پارس و یا هخامنش در این نوشته، باعث شده است که در سال های اخیر تعدادی از اندیشمندان تاریخ ایران پیش از اسلام درباره هویت پارسی کوروش دچار تردید شده و کوروش را دارای هویت عیلامی - انشانی بدانند. هر چند که تاکنون نقدهایی بر چنین ادعاهایی نوشته شده است، هنوز این بحث ها ادامه دارد.در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از شیوه پژوهش های تاریخی و با استناد به داده های باستان شناسی، اسناد و نوشته های کهن میان رودانی - عیلامی، کتیبه های پارسی، الواح عیلامی، نوشته های یونانی و همچنین پژوهش های جدید تاریخی و با ارزیابی بحث های موافق و مخالف ادعای بالا، به بررسی نظر پاتس در رابطه با هویت انشانی - عیلامی کوروش دوم بپردازیم.

کتاب ها و مقاله های فراوان درباره عیلام و عیلامی ها نگاشته شده است. این آثار یا درباره تاریخ، تاریخ هنر و یا باستان شناسی عیلام اند. در ادبیات باستان شناختی و تاریخی عیلام تاکنون مدلی توضیحی درباره شکل گیری حکومت اولیه در عیلام بزرگ ارایه نشده است. گرچه امروزه کمتر شکی در مورد خاستگاه کوهستانی عیلامی ها میان پژوهش گران وجود دارد، اما تا آنجا که نگارنده می داند هیچ یک از نوشته های توصیفی و تحلیلی به چگونگی مکانیسم ودینامیسم روندی که در آن عیلامی ها با ادغام منابع سرزمین های پست و سرزمین های بلند توانستند با توسعه یک اقتصاد سیاسی ترکیبی به قدرت رسیده و بیش از هر سلسله و امپراتوری در خاور نزدیک، حدود 2500 سال دوام آورند، نپرداخته اند. در این مقاله کوشش شده است تا ویژگی های این روند دراز مدت درکالبد یک مدل توضیحی ارایه شود که دربرگیرنده برخی داده های تازه از بررسیهای دشت رامهرمز و ممسنی نیز است.

بومی سازی یکی از شیوه های ترجمه است که نظریه پردازانی چون ونوتی، برای توصیف روش های مشترک در ترجمه، در فرهنگ انگلیسی - آمریکایی ابداع کرده اند. بدین صورت که مترجم یک روش روان و شفاف اقتباس می کند تا از خارجی بودن متن خارجی برای خوانندگان زبان مقصد بکاهد. مقصود از بومی سازی در تحقیق حاضر، بررسی فرآیندهای واجی و تا حدی واژشناسی (صرف) اسامی خاص، در زبان عیلامی، اکدی و یونانی است. البته به سبب آشنایی ذهنی خواننده امروز، تاحدی فارسی نو را هم بررسی می کنیم. اسامی خاص درون کتیبه به عنوان داده یا مصداق های اصلی تحت فرآیندهای بومی سازی قرار گرفته و در هریک از زبان های مذکور بررسی شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که نظام واجی هر زبانی خاص خودش است و این فرآیند از زبانی به زبان دیگر فرق می کند. ممکن است زبانی فاقد واجی باشد، درنتیجه نزدیک ترین واج را به جای واج مورد نظر به کار می برد.

با آنکه منابع دست اول در ارتباط با دین عیلام باستان بسیار اندک است، ولی می توان از آثار معماری باقی مانده و در نوشته های عیلامی، و نیز نوشته های بین النهرینی درباره عیلامیان، اطلاعات جالبی به دست آورد. یکی از بزرگ ترین گروه نوشته های برجای مانده، متعلق به شیلهک- اینشوشینک (1120-1150 پ. م.) از شاهان عیلامی میانه و سومین پادشاه سلسله شوتروکی، است. این پادشاه در کتیبه های خود به خدایان گوناگون و پرستشگاه های متعدد اشاره می کند. بیشترین پرستشگاه های مذکور در کتیبه های وی، توسط شاهان پیشین ساخته شده بودند و چون در حال تخریب بودند وی آنها را بازسازی کرده است. آنچه در این نوشتار بررسی می شود، پرستشگاه های عیلامی بر اساس کتیبه های شیلهک- اینشوشینک است.

تاریخ اولیه خلیج فارس در پژوهش های علمی کنونی بر نقش محوری سیاسی و اقتصادی میان رودان و مناسبات آن با دیلمون (بحرین) و مگن (عمان) و ملوخه (دره سند) متمرکز است؛ ازاین رو جایگاه عیلامیان و سایر ساکنان کرانه های شمالی در خلیج فارس مبهم و نامشخص مانده است. پرسشی اساسی که به ذهن می رسد این است که مردمان مذکور چه نقشی در فعالیت های دریایی ایفا می کردند. مقاله پیش رو تلاشی برای پاسخ دادن به این پرسش است و در آن به منظور مشخص کردن نقش «اتحادیه عیلام» در بازرگانی خلیج فارس، بر ضرورت بازنگری در برداشت های رایج، از رهگذر بهره گیری از تحلیل های تاریخی و یافته های باستان شناختی تاکید شده است. پژوهش حاضر نشان می دهد که منابع میان رودانی فقط منعکس کننده بخشی از تاریخ خلیج فارس هستند که عمدتا بر فعالیت های بازرگانی خود آن ها از طریق کرانه های جنوبی دریا دلالت دارد. باوجوداین، اطلاعات پراکنده ای که درباره نام جاهای شرقی از لابه لای همین منابع به دست می آید و یافته های باستان شناختی مبتنی بر تجزیه و تحلیل مواد معدنی و اشیای ساخته شده از سنگ های نیمه قیمتی چون لاجورد و سنگ صابون، به خوبی اهمیت نواحی جنوبی و شرقی ایران را نشان می دهد. راه های آبی مبادلات این منابع و کالاها که از شوش و کرانه های فارس (انشان)، به ویژه لیان (بوشهر)، گذر می کرد، همچون راه های زمینی تحت تاثیر رقابت ها و دشمنی سیاسی عیلام و میان رودان بوده، ولی در دوره هایی بسیار پررونق بوده است. این دوره ها از نظر تاریخی با سلسله های سوکل مخ ها و شوتروکی ها انطباق دارد که دامنه روابط عیلامیان به بحرین و عمان نیز گسترش یافته بود؛ بنابراین با وجود ارتباطات قوی سیاسی و اقتصادی قدرت های میان رودانی با کرانه های جنوبی «دریای پایین»، دسته بندی قدرت منطقه در این مقاطع به سود عیلامیان تغییر یافت و اکنون می توان با اطمینان گفت که بازرگانی پرسود دریا نیز آن چنان که منابع میان رودانی القا می کنند، در انحصار میان رودان نبوده است.

عصر ایلامی (عیلامی)، در مقام بخشی از تاریخ سرزمین ایران، اهمیت بسزایی در مطالعات روشنگرانه دیگر دوره های تاریخی، از جمله هخامنشیان، دارد. باورهای اعتقادی عیلامیان، که خود به نوعی تلفیقی از عناصر حاصل از جبر جغرافیایی و همچنین ارتباط فرهنگی با بین النهرین و ریشه های تاریخی و قومی این مردمان است، در روزگار پس از انقراض واحد سیاسی تحت نام عیلام، نیز همچنان تداوم داشته است. هدف از پژوهش حاضر بررسی آن دسته از عناوین خدایان و همچنین نمادهای مذهبی عیلامی است که به دلایل متعددی در عصر هخامنشی و حتی پس از آن نیز محترم و بوده و حتی پرستش می شده است. این مقاله به دنبال پاسخ گویی به این پرسش برآمده که کدام یک از عناصر مذهبی و نمادین عیلامی در دوره هخامنشی مجددا محترم بوده و پرستش می شده است. بدین منظور با رویکرد توصیفی تحلیلی به اثبات می رساند که خدایان و نمادهای مذهبی عیلامی به صورت دگردیسی شده یا دست خورده در دوره هخامنشی، چه در آثار هنری و چه مستقیم، اهمیت شایانی داشته اند.

برخی از اقوام باستانی چنین باور داشتند که در جهان پس از مرگ روان آن ها را خدایانی همراهی، یا حتی بر اساس کردار دنیوی داوری می کنند. از این خدایان می توان به این شوشیناک خدای بزرگ عیلامی ها اشاره کرد. تاکنون درباره داوری این شوشیناک در جهان زیرین پژوهش هایی انجام شده است. در این پژوهش تلاش بر آن است که با توجه به متون عیلامی به این مساله پرداخته شود که عیلامی ها چرا این شوشیناک را برای داوری در جهان پسین برگزیدند و اهمیت قضاوت پس از مرگ نزد عیلامی ها تا چه پایه بوده است. می توان حدس زد که عیلامی ها داوری آن جهان را در دستان این شوشیناک می پنداشتند، زیرا او را با القابی چون «خدای حامی شاه»، «خدای بزرگ»، «حامی بزرگ»، «حامی شهر ما»، «خدای من»، «فرمانروای من»، «نیای من»، «حامی شهر شوش» و «خدای پادشاهان» می خواندند. او همچنین «خدای مردگان و قبور» به شمار می آمد. البته خدایانی چون ایشمکراب و لاگامال نیز یاور و دستیار این شوشیناک در امر قضاوت روان مرده بودند. بنابراین، این شوشیناک خدایی با خویشکاری های متعدد بود و احتمالا عیلامی ها از او می هراسیدند و به همین سبب داوری آن جهان را بر عهده اش نهادند. اهمیت خدای جهان پس از مرگ و قضاوت روان در متون عیلامی چندان روشن نیست، اما شواهد به گونه ای است که می توان حدس زد که اهمیت قضاوت روان موجب شد این کار خطیر به چنین خدای مهمی محول شود.

در نتیجه کاوش های سال های اخیر محوطه قلعه فلک الافلاک خرم آباد، شواهدی از وجود دژی نمایان شد که بر پایه مواد فرهنگی شاخصی همچون سفال «گونه لرستان» و بقایای محدود معماری و مقایسه آن با یافته های هم زمان متعلق به دوره باباجان III (سده های 8-9 پ.م.) در منطقه است. این شواهد و به ویژه سفال گونه لرستان، به پادشاهی الیپی نسبت داده شده که در همین دوره در پیش کوه لرستان دارای حکومت بوده است. منابع مکتوب آشوری که به ثبت لشگرکشی سال 713 پ.م. سارگون دوم به غرب ایران پرداخته است، از جای نام «سیماش» نام می برد که در شرق سرزمین الیپی و در مجاورت مادهای دوردست شرق قرار داشته است. مقاله حاضر با بررسی متون مکتوب و جغرافیای منطقه پیشنهاد می کند که این دژ همان جای نام سیماش است که با بررسی نظرات پژوهشگران و شواهد باستان شناختی می تواند با سیماشکی عیلام در اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پ.م. یکی دانسته شود.

لیکاف و جانسون، استعاره را ابزاری شناختی می دانند که بواسطة چیزی متعارف و تجربی، چیزی دیگر را می شناسیم. از نظر آنان استعاره در سراسر زندگی روزمره و نه تنها در زبان، که در اندیشه و عمل ما جاری است و نظام مفهومی معمول ما که در چارچوب آن می اندیشیم و عمل می کنیم، ماهیتی اساساً استعاری دارد. آنان مدّعی اند در نظریه های سنتی، به رابطة استعاره با تفکر توجّه نشده است؛ بلکه فقط به تعابیر زبانی استعاره ها در شعر و ادبیات توجه کرده اند و بین زبان روزمره و زبان ادبی تمایز نهاده اند. از این رو تعریف جدید را در تقابل با استعارة زبانی، استعارة مفهومی نامیدند که دارای ویژگیهای چون یک سویگی نگاشت و اصل تغییر ناپذیری است و به انواعی چون استعاره متعارف و نو و تصویری تقسیم می شود. در این مقاله، نظریة استعاره مفهومی و برخی از تناقضهای درونی آن را نقد کرده ایم که برخی از نتایج عبارتند از: شناخت و فهم استعاری نیست بلکه قیاسی است؛ استعاره مبتنی بر شباهت است و تغییر ناپذیری اصل معتبری نیست.